Chūō Ku

Ik ben nog 2 weken teruggegaan naar Tokio, waarvan het grootste deel samen met mama en papa. Het gaf veel voldoening om te merken hoe vertrouwd ik was met de omgeving en de cultuur in vergelijking met hen. Ik kon hen meenemen naar de mooiste buurten, de tofste winkels en de verborgen pareltjes waar geen toerist te bespeuren was. In de laatste dagen ben ik nog op souvenirjacht gegaan en heb ik feestelijk afscheid genomen van mijn Japanse vrienden Kohei en Yota. Nu ben sinds enkele dagen weer in België, en is de tijd gekomen om deze laatste post te schrijven. Een laatste samenvattende reflectie.

Eén ervaring die me bezighoudt is mijn interactie met de 'research group'. Geen onderzoeksgroep, maar gewoon een klasje van 20 wiskundestudenten die de optie statistiek hadden gekozen (en in werkelijkheid nogal specifiek toegespitst op methoden voor de financiële sector). Elke vrijdag kwam de klas samen en werden er presentaties gegeven door studenten, waarna de prof steeds vragen stelde en feedback gaf.
Vanaf de eerste lesdag wou ik de persoon zijn die een internationale sfeer binnenbracht in dat klasje van Japanse wiskunde-kluizenaars. Dat was ook de hoop die de prof expliciet naar mij had geuit tijdens onze kennismaking een week voordien. Ik begon eraan met veel enthousiasme. De eerste les was een iets of wat interessante gastles, en ik was optimistisch. Wanneer de prof na de les vertrok, probeerde ik conversaties te voeren met verschillende studenten. Ze vragen waarom ik naar Japan ben gekomen, ik zeg dat ik (ook) cultuursocioloog ben en dat ik tijd wou doorbrengen in een niet-westers land, om mezelf bloot te stellen aan een cultuur die ver van de mijne ligt. Dat ik niet naar het prestigieuze Waseda was gekomen om wiskunde te studeren, of dan op z'n minst de Japanse taal, leverde al wat vragende blikken op. Ik kijk zelfs geen 'anime' (Japanse tekenfilms, heel populair), dus veel om over te praten hadden we niet. Om de sfeer wat luchtiger te maken zeg ik tegen een deel van de studenten: "Ligt het aan mij of is die prof nogal awkward? Het is mij vaak niet zo duidelijk wat hij verwacht van mij of van ons als klasgroep". Er volgt een korte stilte, en dan: "Hm? I don't know, I didn't get that impression...", gevolgd door een achttal vragende blikken op mij gericht. Shit, slechte zet. Ik probeer mijn vel te redden door het te steken op de taalbarrière en probeer me er niet te veel van aan te trekken, maar tevergeefs. Klagen over professoren is blijkbaar geen universeel ritueel, daar heb ik me serieus aan mispakt (ook aan het feit dat niet de prof, maar wel de Japanse communicatiestijl in het algemeen onduidelijk is). Wat met internationale studenten in Leuven misschien wel de gemakkelijkste manier was om contact te leggen, bleek in mijn Japans klasje de gemakkelijkste manier om mezelf te isoleren. Ik was er hard van geschrokken en ik schaamde me dat ik me al bij de eerste kennismaking zo kritisch had uitgelaten over hun meest gerespecteerde prof. Ik besloot mezelf onzichtbaar te maken in die klas en elders nieuwe pogingen tot contact te ondernemen. Elke vrijdag was een ongemakkelijke confrontatie met hoe hard ik er niet bijhoorde, zoals ik reeds beschreven heb ik een vorige blogpost: ik moest aanwezig zijn, maar de presentaties, die in totaal vaak langer dan 3 uur duurde, waren volledig in het Japans. Ik werkte op mijn laptop op de achterste rij en was zo goed als onzichtbaar. Ik moest zelf geen presentaties geven, maar als ik elke week zou opdagen, zou de prof me erdoor laten, had hij gezegd. Misschien had hij nog hoop dat ik zijn klas zou internationaliseren. Achteraf gezien was mijn schaamte niet nodig denk ik, en had ik misschien meer kunnen halen uit die klasgroep. Maar dan nog, gezellig zou het in die klas waarschijnlijk nooit worden, daarvoor waren de verschillen te groot. Ik was daar uit interesse, om eens te zien hoe het eraan toeging aan de andere kant van de wereld. Zij leken enkel maar te doen wat van hen gevraagd werd. Ik denk dat veel Japanse studenten gewoonweg niet stilstaan bij de vraag wat ze écht willen doen met hun leven. Ik was zo blij toen ik van het middelbaar verlost was en meer controle kreeg over waar ik mijn tijd en energie in wilde steken. Misschien is die switch er voor veel Japanse studenten (en zelfs volwassenen) nooit gekomen. Yota leek daarop de enige uitzondering, als gepassioneerde, creatieve VFX artist.
Wat ik in gelijkaardige situaties in de toekomst zou doen, daar ben ik nog niet over uit. De balans tussen confrontatie en comfort zou een voortdurende afweging blijven, maar ik zou alleszins wel proberen om de dingen wat te relativeren en mijn schaamte los te laten.

Ik denk dat ik nog veel kansen heb laten liggen. Maar evengoed ben ik ook wel trots dat ik obstakels heb overwonnen om iets bij te leren over de wereld en mezelf. Die twee stemmen mogen er zijn. Als ik het opnieuw moest doen, zou ik bepaalde dingen anders aanpakken, maar deze ervaring was de enige manier om die lessen te leren, perfect in zijn imperfectie: 'Wabi Sabi'.

Iets waar ik heel benieuwd naar ben is de uitwisseling van Kohei: hij komt vanaf september voor een heel jaar naar Engeland. We gaan elkaar sowieso wel eens bezoeken, en ik denk dat het de taal- en culturele barrières tussen ons nog verder zal doen afnemen. Vriendschappen tussen Japanners en Belgen zijn niet evident, maar het is een mooi, langzaam proces van wederzijds begrip.

Wat kunnen wij leren van Japan en wat kan Japan misschien leren van ons? Het antwoord hierop vat misschien wel het best samen wat ik uit heel deze ervaring heb geleerd. Hieronder dus een samenvatting:

Wat kunnen wij leren van Japan?
- respect voor elkaar, bijvoorbeeld in de drukke treinwagons: geen lawaai maken, niet 'manspreaden', plaats afstaan aan wie het nodig heeft, niet eten, geduld en hoffelijkheid bij het op- en afstappen
- efficiënt en goedkoop openbaar vervoer: je moet nooit langer dan een paar minuten op het perron wachten, en voor een paar euro kan je heel Tokio rond.
- uitdrukking van dankbaarheid: 'arigato gozaimasu' (heel erg bedankt) is volgens mij misschien wel de meest gesproken uitdrukking in de Japanse taal. Je hoort het continu, altijd en overal, en gaat steeds gepaard met een buiging. Ik vond dat eigenlijk heel aangenaam.
- bescheidenheid: je zal Japanners niet snel horen stoefen. Ze durven echter ook niet makkelijk kritiek uiten op anderen, zeker niet op hogergeplaatsten in de hiërarchie van een universiteit of bedrijf.
- kledij: de Japanners gebruiken niet veel kleur, maar zien er meestal elegant, verzorgd en stijlvol uit. De keerzijde is wel dat er precies veel druk is om (zeker als jonge vrouw) aan de strenge schoonheidsidealen te voldoen: ze dragen veel make-up, (heel) hoge hakken en korte minirokken.
- klein wonen en bescheiden leven: de meeste huisjes en appartementen stralen kalmte en eenvoud uit.
- tewerkstelling: er is een job voor iedereen, als zijn het niet de meest betekenisvolle jobs (héél veel schoonmakers, straatvegers, verkeersleiders, bewakingspersoneel, loketbedienden, ...).
- Het Japanse voedingspatroon: veel rijst, goedkoop, veel smaak, redelijk gezond en niet overdadig (behalve de ramen, dat is meestal een grote vettige portie)

En wat kan Japan leren van ons?
- vrijheid, experiment, rebellie: in Japan loopt iedereen in het gareel, ze doen wat van hen gevraagd wordt.
- gendergelijkheid en LGBTQIA+ rechten. Japan is nog steeds een heel seksistische en homofobe samenleving in vergelijking met België. Mannen horen te leiden en vrouwen horen te dienen. Het homohuwelijk is niet wettelijk erkend, en homo zijn wordt geassocieerd met buitenlanders, alsof 'echte' Japanners niet homo kunnen zijn.
- flexibiliteit en pragmatiek: overal zijn een regeltjes en procedures waar niet van afgeweken mag worden. Het resultaat kan frustrerend zijn, zoals mijn les in het Japans elke vrijdag.
- toegankelijk hoger onderwijs. In Japan is er een strikte selectie op basis van resultaten in het middelbaar en op de toelatingsexamens, wat leidt to veel prestatiedruk bij kinderen. In België is hoger onderwijs veel goedkoper, en iedereen met een middelbaar diploma (ongeacht ASO, TSO, KSO of BSO) kan aan eender welke opleiding beginnen (behalve geneeskunde). Dat neemt de druk in het middelbaar er wat af.
- heldere communicatie: durven zeggen waar het op staat, kritiek uiten, confronteren,... daar zijn de Japanners over het algemeen echt niet goed in. Dat leidde meer dan eens tot grote verwarring.

Hoewel het niet altijd gemakkelijk was, heeft het me toch veel zin gegeven om andere plaatsen en culturen te verkennen. Eerst nog wat binnen Europa, en later misschien weer wat verder! Dankzij de uitwisseling en mijn internationale masterprogramma ken ik nu mensen van over heel de wereld, en die wereld voelt een pak kleiner en toegankelijker dan vroeger.

Arigato Gozaimasu! Bedankt om mijn blog te lezen en reacties te plaatsen, het was heel fijn om zo gesteund to worden in mijn soms nogal uitdagende avonturen :)

P.S. Er komt een dik foto-album, dus wie wilt komt dan maar eens langs om erdoor te bladeren!Meer informatie